[ STRONA GŁÓWNA | O MNIE | PRYWATNA | ZAWODOWA | GARBUSOWA | LINKI | IMPRESSUM | MAPA ]
Strona domowa Piotra Gryglaszewskiego
[ GENEALOGIA | PORTRETY | MIEJSCA ▪ Jeżów ▪ OnitschówkaChudykowce | NEKROPOLIS ]

PODRÓŻE w przeszłość do miejsc przodków - Dwór w JEŻOWIE


27 czerwca 2009 roku miała miejsce premiera monografii mojego autorstwa Dwór w Jeżowie - Szlacheckie gniazdo nad Białą Dunajcową. Historia renesansowego dworu obronnego, pisana dziejami jego właścicieli i mieszkańców, gości, sąsiadów i krewnych, bogato ilustrowana archiwalnymi rycinami i fotografiami oraz współczesnymi zdjęciami. Obejmuje imponujący przedział czasowy od XIV wieku do współczesności. Większość archiwalnego materiału ikonograficznego opublikowana została po raz pierwszy.

Piotr Gryglaszewski - Dwór w Jeżowie - Szlacheckie gniazdo nad Białą  Dunajcową

Szczegółowe opisy stosunków majątkowo własnościowych i genea- logie rodów związanych z dworem (z pełną bibliografią, odsyłaczami do źródeł i indeksami) zainteresują zapewne badaczy dziejów mało- polskiej szlachty, relacje z wizyt we dworze artystów: Grottgera, Wyspiańskiego, Mehoffera czy Rychter-Janowskiej - miłośników sztuk pięknych, fragmenty pamiętników, wspomnień i wiersze inspi- rowane tym miejscem - każdego czytelnika, dla turystów zwie- dzających dwór - krótki przewodnik. Wielki zaszczyt twórcom książki i jej czytelnikom uczynił prof. JAN KIENIEWICZ, poprzedzając ją słowem wstępnym. Współtwórcami monografii są: artysta malarz ZBIGNIEW KARASZEWSKI - oprawa graficzna, BOGDAN BELCER - fotografie i MACIEJ RYSIEWICZ - redaktor prowadzący i wydawca, znani z bestsellerowej publikacji Karola Majchra Bobowa - Historia, ludzie, zabytki.
Premiera książki miała miejsce we dworze i parku jeżowskim. Fragmenty czytali znani aktorzy: HALINA GRYGLASZEWSKA, KRYSTYNA PODLESKA i JANUSZ SZYDŁOWSKI. Premierze książki towarzyszył recital muzyki kameralnej kwartetu smyczkowego ANIMUS z muzyką dawną (renesansową) oraz współczesną (IV Kwartet Smyczkowy Grażyny Bacewicz). Była również strawa dla ciała: dworski bigos, chleb ze smalcem i miód pitny.

Kolejna prezentacja książki miała miejsce 23 sierpnia 2009 podczas Dnia Miasta i Gminy Bobowa na Rynku Głównym w Krakowie.

We wrześniu 2009 roku kilkukrotnie emitowany był przez TVP Historia obszerny wywiad ze mną o jeżowskim dworze i książce. Również krótka rozmowa w Kronice w TVP Kraków (23 sierpnia 2009).

25 października 2009 roku w ramach Spotkań z kulturą renesansu 2009 organizowanych przez Willę Decjusza w Krakowie wygłosiłem [ wykład ] Dwór w Jeżowie i jego najciekawsze elementy wystroju z omówieniem związków dworu w Jeżowie z Willą Decjusza.

8 kwietnia 2010 roku na zaproszenie Muzeum Narodowego w Krakowie (Dom Matejki) wygłosiłem w ramach cyklu Czwartki u Matejkówwykład ] Renesansowy dwór obronny w Jeżowie w archiwum dawnych właścicieli. Zgodnie z brzmieniem tytułu - zaprezentowałem najciekawsze oryginalne dokumenty związane z dworem w Jeżowie, pochodzące z mojego archiwum. Na ich tle historia Jeżowa i prezentacja monografii. Był i akcent "matejkowski" - testament Mariana Gorzkowskiego, sekretarza i biografa Mistrza Jana, oraz wspomnienia Bronisławy Rychter-Janowskiej ze spotkania z Janem Matejką.

Książka moja, prócz wymienionych wyżej prezentacji w TVP-Kraków i TVP-Historia doczekała się kilku [ recenzji ] lub tylko wzmianek prasowych, między innymi w "Dzienniku Polskim", "Sądeczaninie", "Spotkaniach z zabytkami", "Przekroju", polonijnym "Tygodniku Polskim" i "Naszej Politechnice" oraz portalu [ Dwory Małopolski ].

Wsparcia finansowego publikacji udzieliła: Fundacja Sądecka. Patronat medialny objęli: Mówią Wieki, TVP Historia, Sądeczanin, Towarzystwo Opieki nad Zabytkami, Spotkania z Zabytkami. Informacje o książce zamieścili ponadto: Dwory Małopolski, Muzeum Okręgowe w Tarnowie, Przekrój, SARP, Bogdan Belcer, Bobowa Od-Nowa, ZSP w Tarnowie.

     Mówią Wieki Towarzystwo Opieki nad Zabytkami Spotkania z Zabytkami TVP Historia Sądeczanin

Więcej informacji na stronie wydawnictwa [ WILCZYSKA ]. Również możliwość [ zakupu u Wydawcy ], w księgarni wysyłkowej [ Merlin ] i wybranych księgarniach w całej Polsce.


Dwór w Jeżowie - pogląd
Podgląd wydruku książki "Dwór w Jeżowie".

Sprzedaż książki w Wydawnictwie [ WILCZYSKA ], w księgarni wysyłkowej [ MERLIN ]
i w wybranych księgarniach w całej Polsce.

Książka dostępna jest w wielu bibliotekach polskich i zagranicznych. Prócz bibliotek otrzymujących egzemplarze obowiązkowe (Biblioteka Narodowa, Biblioteka Jagiellońska i wybrane biblioteki uniwersyteckie) zakupiona została m. in. przez Bibliotekę Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, Bibliotekę Raczyńskich w Poznaniu, Bibliotekę Muzeum Narodowego w Krakowie, Bibliotekę Małopolskiego Instytutu Kultury i kilka innych bibliotek lokalnych. Znajduje się również w zbiorach Biblioteki Kongresu Stanów Zjednoczonych Ameryki, Uniwersytetu Yale, Instytutu Herdera w Marburgu oraz Bawarskiej Biblioteki Narodowej w Monachium.



ZWIĄZKI RODZINNE Z DWOREM JEŻOWSKIM


Jeżów - ikonografia
Jeżowska ikonografia (fragment)


Majątek obejmujący wsie Jeżów wraz z dworem, Wilczyska i Moroń, a w różnych okresach czasu również Jankową, Wojnarową i inne wsie, jak i miasteczko Bobową, nie był największą i najbardziej znaczącą ziemską posiadłością rodzinną. W blisko 600 letniej historii Jeżowa, w tym 500 letniej dworu, bez wątpienia najdłużej pozostawał on w rodzinnym posiadaniu (około 250 lat) moich przodków Rożnów, Jaworskich i Onitschów lub blisko spokrewnionych rodzin Kurdwanowskich i Majchrowiczów. Nie sięgając już do dawniejszych czasów w dworze jeżowskim urodziła się moja prababka Maria Onitschówna. Moja babka Janina Scharffówna (później zamężna Gryglaszewska) spędziła tu swoje szczęśliwe dzieciństwo. Na przełomie wieków XIX i XX przechodzi w obce ręce i kończą się rodzinne związki z Jeżowem.

Jestem w prostej linii, tzw. linii krwi, czyli raz męskiej, raz żeńskiej, potomkiem właścicieli Jeżowa i dworu jeżowskiego z przełomu wieków XVI i XVII (Rożnowie), XVIII wieku (Jaworscy) i XIX wieku (Jaworscy, a potem Majchrowiczowie, Onitschowie), prawie do końca wieku XIX. Trzeba jednak zaznaczyć, że prócz ostatnich właścicieli, którzy objęli Jeżów w XX wieku, wszyscy wcześniejsi właściciele byli albo spokrewnieni, albo spowinowaceni ze sobą. Dlatego też związki rodzinne sięgają aż do wieku XIV, czyli rodu Jeżowskich.

Stosunki własnościowo-majątkowe Jeżowa i przynależnych do tego majątku wsi przedstawiono szczegółowo we wspomnianej wyżej monografii. Do niej więc odsyłam czytelników ciekawych szczegółów. Również opis architektury, wystroju wewnętrznego znalazł miejsce w tej ksiące. Tu zacytuję tylko wyciąg z [ ENCYKLOPEDII STAROPOLSKIEJ ] Zygmunta Glogera, na podstawie opisu odkrywcy tego pięknego zabytku - profesora Władysława Łuszczkiewicza.


Właściciele Jeżowa i ważniejsze wydarzenia - kalendarium

Jeżów

przed 1383 średniowieczny zamek w Jeżowie po lewej stronie Białej
1383-1410 Stanisław Jeżowski z Jeżowa herbu Strzemię, kasztelan biecki (1408-10)
1388 Stanisław, Mikołaj, Dawid, Jakub i Hieronim Jeżowscy
1398-1433 Stanisław, Piotrasz, Dobek i Spytek Jeżowscy
1410-1466 bracia Spytek, burgrabia krakowski (1424-38), Dobiesław, burgrabia krakowski (1411-33), i Mikołaj z Jeżowa, burgrabia krakowski (1424-38) (synowie Stanisława i Spytki)
1417-1459 Elżbieta z Jeżowa (córka Jana Kmity z Wiśnicza, żona Spytka)
1436-1468 bracia Stanisław i Jan z Jeżowa (synowie Spytka i Elżbiety); 1445 Jadwiga z Jeżowa
1447-1483 Jan Janusz z Jeżowa (syn Spytka i Elżbiety); 1463-69 Jan Janusz z Jeżowa (syn Spytka i Elżbiety) i Małgorzata (córka Klemensa Turskiego, żona Jana Janusza)
1483 Klemens Turski z Niegłowic, w drodze zamiany dóbr z zięciem Janem z Jeżowa
1493-1514 Mikołaj i Piotr Turscy (synowie Klemensa)
1502 Zofia Chotowska (córka Klemensa, żona Mikołaja z Chotowej)
1511 Katarzyna Bobowska (córka Klemensa, żona Mikołaja Bobowskiego)
1509-1515 Stanisław Turski (stryj Mikołaja, dzierżawca)
ok. 1525 - budowa nowego dworu w Jeżowie po prawej stronie Białej
1527 spadkobiercy Piotra Turskiego: 1. Krzysztof, Drużyjana i Zofia Bobowscy (dzieci Mikołaja Bobowskiego i Katarzyny, córki Klemensa Turskiego); 2. Mikołaj (Mikosz), Barbara i Ewa Chotowscy (dzieci Mikołaja Chotowskiego i Zofii, córki Klemensa Turskiego); 3. Przecława Szalowska
1529 Adam Strasz (Sus ?) z Jeżowa herbu Ogończyk (?) (kupuje, a częściowo otrzymuje w darowiźnie, dział Chotowskich)
1544 przebudowa dworu przez Adama Strasza
1581 Adam Brzeński z Brzany herbu Półkozic (syn Adama Susa)
przed 1600-ok. 1640 ROŻNOWIE herbu Gryf: Albrecht (Olbrycht), Marcin, Olbrycht
1640-1660 Marcin Bylina herbu Belina
1660-1700 brak danych (Buczyńscy, Domaradzcy, Zieleńscy ?)
1700 SZYMON KURDWANOWSKI herbu Półkozic
1723 ANTONI KURDWANOWSKI (syn SZYMONA)
1730 JADWIGA i RÓŻA KURDWANOWSKIE (córki Antoniego i Marii Romerówny, 2. v. Stanisławowej Łętowskiej)
1738 N. Łętowski (kupuje od Andrzeja Romera, opiekuna córek Antoniego)
1740 JÓZEF JAWORSKI herbu Jelita, skarbnik bracławski
1749 JÓZEF, skarbnik bracławski, i BOGUSŁAW, cześnik buski, stolnik nowogrodzki, JAWORSCY (synowie Stanisława i Teresy Grabkowskiej, bratankowie Józefa Jaworskiego)
1780 WOJCIECH WINCENTY JAWORSKI (syn Bogusława i Heleny Leszczyńskiej)
ok. 1800 JÓZEF JAN JAWORSKI (syn Wojciecha Wincentego i Justyny Pleszeńskiej) z żoną JÓZEFĄ MAJCHROWICZÓWNĄ (córką Kazimierza) i KAZIMIERZ MAJCHROWICZ
1830 FRANCISZEK MAJCHROWICZ (syn Kazimierza, brat Józefy Jaworskiej) z żoną LUDWIKĄ MAJCHROWICZOWĄ (córką Franciszka Nawrowskiego herbu Skarbicz i Anny Kurdwanowskiej, wnuczką Jakuba Kurdwanowskiego i Elżbiety Delechowskiej, prawnuczką Antoniego Kurdwanowskiego)
ok. 1840-1891 LUDWIKA MAJCHROWICZOWA (wdowa po Franciszku)
ok. 1850 rozbudowa dworu przez Majchrowiczów
1866 Artur Grottger rysuje dwór w "Jerzowie" (najstarsze zachowane rysunki)
1889 dwór odwiedzają Władysław Łuszczkiewicz, Stanisław Wyspiański (dwukrotnie) i Józef Mehoffer
1891-1900 WŁADYSŁAW ONITSCH (syn Wincentego i Wiktorii Jaworskiej, córki Józefa i Józefy Majchrowiczównej) z żoną WALERIĄ JAXA ROŻEN
ok. 1900 Kazimierz Ramułt herbu własnego, Janusz Ramułt, syn Kazimierza
1945 przejęcie dworu przez skarb państwa po bezpotomnej śmierci Janusza Ramułta
ok. 1960 odbudowa i konserwacja dworu, Liceum Plastyczne z Tarnowa organizuje we dworze ośrodek szkoleniowo-plenerowy
2009 ukazuje się pierwsza monografia dworu autorstwa Piotra Gryglaszewskiego

***

Na przełomie wieków XVI i XVII właścicielami Jeżowa byli OLBRYCHT (ALBERT), MARCIN i OLBRYCHT (II) ROŻNOWIE z rodu małopolskich możnowładców JAXA ROŻNÓW herbu Gryf. Rożnowie posiadali liczne majątki na Pogórzu Rożnowsko-Ciężkowickim; co prawda w tym czasie nie byli już właścicielami samego Rożnowa, który przeszedł w inne ręce, natomiast ich dominium był pobliski Bruśnik, stąd pisali się na Rożnowie i Bruśniku. W opowiadanej historii dworu w Jeżowie pojawia się w okresie reformacji haereticus Rożen, przodek mojej praprababki WALERII ROŻNÓWNEJ, który zamienił dwór w zbór ariański. Czy był nim ten sam ALBERT (ALBRYCHT) ROŻEN, czy też jego bratanek STANISŁAW ROŻEN, zwany olim haereticus maximus, dziedzic Bruśnika, nie wiadomo. STANISŁAW ROŻEN, syn ZYGMUNTA ROŻNA i SZAFRAŃCÓWNY z Pieskowej Skały, wojewodzianki sandomierskiej, był pra...pradziadem WALERII ROŻNÓWNEJ. Jak podaje Rocznik Diecezji Tarnowskiej w latach 1560-1600 zarówno kościół w Wilczyskach był w rękach protestantów, jak również kościół w Bruśniku (1565-1595). Pomimo ponownego przejęcia kościołów przez katolików z początkiem XVII wieku, żywioł ariański utrzymywał się na tych ziemiach do połowy wieku XVII. Po Rożnach właścicielem Jeżowa był Marcin Bylina, konwertyta, a potem prawdopodobnie jakiś zakon lub zgromadzenie księży. Wpływy ariańskie w Jeżowie datują się jednak wcześniej od czasów Adama Brzeńskiego, a może i Adama Strasza.
Więcej o rodzie ROŻNÓW w dziale Biogramy [ zobacz JAXA ROŻNOWIE ].

***

Około roku 1700 właścicielami Jeżowa zostają KURDWANOWSCY herbu Półkozic. Kolejno: Szymon Kurdwanowski, dziedzic Jeżowa, Jankowej, Lipniczek, elektor z województwa krakowskiego królów, Michała i Augusta II, ożeniony z Anną z Kuczkowa, następnie jeden z jego synów Antoni Kurdwanowski, dziedzic Jeżowa, Koczanki, Wilczysk, ożeniony z Marią Romerówną, następnie jego córki Jadwiga i Róża Kurdwanowskie. W 1738 roku, po śmierci Antoniego, Andrzej Romer, opiekun Jadwigi i Róży, sprzedał Jeżów Łętowskiemu. Czy był to Stanisław Łętowski, drugi mąż Marii Romerównej 1. voto Kurdwanowskiej, czy też jego krewny, nie wiadomo. Długo w rękach Łętowskich nie pozostawał, bowiem w roku 1740 właścicielami są już JAWORSCY herbu Jelita. Jan Kurdwanowski, brat Antoniego, był dziedzicem Jankowej i Lipniczek, Tekla Kurdwanowska - Siołkowej, Jakub Kurdwanowski - Posadowej i Brzezowej. Niecałe 100 lat poźniej wnuczka Jakuba, córka jego córki Anny i Franciszka Nawrowskiego, Ludwika, zamężna Majchrowiczowa, znów staje się dziedziczką Jeżowa, jednak nie po swoim macierzystym prapradziadku, ale po mężu Franciszku Majchrowiczu.
Więcej o rodzinie KURDWANOWSKICH w dziale Biogramy [ zobacz KURDWANOWSCY ].

***

Około 1740 roku dziedzicem zamku Jeżów, Moronia, Koczanki, Wilczysk, części Wojnarowej i Bobowy z przyległościami jest JÓZEF JAWORSKI, syn Krzysztofa i Zofii z Wielowsi Osieckiej. Józef Jaworski, skarbnik bracławski, dwukrotnie żonaty, 1. z Pelagią Minocką, 2. z Eugenią Stadnicką, umiera w roku 1749 bezpotomnie i zapisuje majątek bratankom, synom STANISŁAWA JAWORSKIEGO. Józef Jaworski, syn Stanisława, także skarbnik bracławski, zostaje dziedzicem Mierzenia, Kwapinki i części Wojnarowej, pozostały majątek, w tym Jeżów, dziedziczy BOGUSŁAW JAWORSKI. Po Bogusławie, cześniku buskim, potem stolniku nowogrodzkim, ożenionym z Heleną Leszczyńską, dziedziczką Krużlowej, dziedzicem Jeżowa, Moronia, Koczanki i Wilczysk zostaje ich syn WINCENTY WOJCIECH JAWORSKI. Po Wincentym Wojciechu i jego żonie Justynie Pleszeńskiej, kolejnym dziedzicem Jeżowa jest ich syn JÓZEF JAN JAWORSKI, urodzony w roku 1787 w Jeżowie, który w roku 1819 poślubia w Odporyszowie koło Tarnowa JÓZEFĘ MAJCHROWICZÓWNĄ, córkę KAZIMIERZA MAJCHROWICZA. Wówczas też prawdopodobnie drogą podziału majątku Jeżów przechodzi na własność brata Józefy, FRANCISZKA MAJCHROWICZA, a po jego śmierci dziedziczką Jeżowa, Wilczysk i Moronia z przyległościami staje się wdowa po nim LUDWIKA z NAWOROWSKICH MAJCHROWICZOWA, córka Franciszka Nawrowskiego i ANNY KURDWANOWSKIEJ.

Józef Jan Jaworski i Józefa Majchrowiczówna pozostawili trzech synów: Józefa Leona Piotra Jaworskiego, Eugeniusza Antoniego Jaworskiego i Leopolda Jaworskiego oraz córkę WIKTORIĘ DELFINĘ JAWORSKĄ, która poślubia WINCENTEGO ONITSCHA. Ich synem jest WŁADYSŁAW LUDWIK JÓZEF KALASANTY ONITSCH, który dziedziczy Jeżów po swojej ciotce Ludwice Majchrowiczowej i jest ostatnim z rodziny właścicielem Jeżowa.
Więcej o rodzinie JAWORSKICH w dziale Biogramy [ zobacz JAWORSCY ].

JAWORSCY odegrali ważną rolę w dziejach miasta Bobowa. W roku 1732 ówczesny właściciel Bobowej, Michał Jaworski, zezwolił Żydom na osiedlanie się w mieście i nadał im korzystne przywileje handlu i rzemiosła. Doprowadziło to w krótkim czasie do znaczącego rozwoju gospodarczego miasta. Po Jaworskich właścicielami Bobowej stali się Łętowscy. Być może wówczas doszło do zamiany dóbr i w ten sposób Jaworscy stali się dziedzicami Jeżowa.

Niewiele można powiedzieć o dworze jeżowskim z czasów Jaworskich. Nie cieszył się on prawdopodobnie specjalnym zainteresowaniem właścicieli, zwłaszcza, że ze wględu surowe warunki obronnej budowli, nie mógł stanowić wygodnego dworu mieszkalnego. Zamieniony został więc wówczas na budynek gospodarczy, czy też spichlerz. Jaworscy nie byli dobrymi gospodarzami. Majątek, prawdopodobnie mocno zadłużony, został przejęty przez ich krewnych - MAJCHROWICZÓW.

Jaworscy, kolejni właściciele Jeżowa, w stosunku do autora:

   Stanisław Jaworski - pra pra pra pra pra pra pra dziad
   Bogusław Jaworski - pra pra pra pra pra pra dziad
   Wojciech Wincenty Jaworski - pra pra pra pra pra dziad
   Józef Jan Jaworski - pra pra pra pra dziad
   Wiktoria Delfina z Jaworskich Onitschowa - pra pra pra babaka
   Władysław Onitsch - pra pra dziad

Od około 1820 roku dziedzicami Jeżowa są MAJCHROWICZOWIE. FRANCISZEK MAJCHROWICZ był synem KAZIMIERZA MAJCHROWICZA, bratem Józefy Majchrowiczównej zamężnej Jaworskiej. Ożeniony z LUDWIKĄ Nawrowską, córką Franciszka Nawrowskiego i Anny Kurdwanowskiej, praprawnuczką Szymona Kurdwanowskiego, właściciela Jeżowa w roku 1700. Za czasów Majchrowiczów wzniesiono modrzewiową przybudówkę, służącą jako część mieszkalna, gdyż, jak wspominano, ciotce Ludwice szkodziły wilgotne mury.
Więcej o rodzinie MAJCHROWICZÓW w dziale Biogramy [ zobacz MAJCHROWICZOWIE ].

Tragiczne zdarzenia roku 1846 nie ominęły Jeżowa. Dwór Majchrowiczów nie oparł się rabacji chłopskiej. Ks. Stefan Dembowski w Rok 1846. Kronika dworów szlacheckich ... napisał, że pani Majchrowiczowa jako wykupno za syna Aleksandra gotówkę znaczną oddać musiała. Również we współczesnych opracowaniach wspominane jest najście chłopów na dwór jeżowski. Przy tej okazji dowiadujemy się o wielkości majątku: Ludność 445. Ziemie dworskie ogółem 585 (role 322 + łąki 46 + pastwiska 80 + lasy 137). Ziemie chłopskie 465 (role 346 + łąki 21 + pastwiska 66 + lasy 32). Ogółem 1050 (dane w morgach). Nie był to więc majątek duży.

W cytowanym wyżej fragmencie wymieniony jest ALEKSANDER, syn LUDWIKI MAJCHROWICZOWEJ. Jest to jedyna wzmianka o potomku Majchrowiczów. Prawdopodobnie zmarł on przed rokiem 1855. W księgach parafii w Bruśniku zapisany jest natomiast Franciszek Jaworski, syn Józefa Jaworskiego (syna Józefa i Józefy z Majchrowiczów) oraz Zofii Zarzyckiej (córki Ignacego Zarzyckiego i Tekli Fihauser), właścicieli Falkowej i Brzany, adoptowany [w roku 1855] przez Franciszka Majchrowicza i Ludwikę z Nawrowskich Majchrowiczową, dziedziców Jeżowa. Franciszek Majchrowicz przysposobił zatem wnuka swojej siostry Józefy. Nieznane są jednak losy tego dziecka, prawdopodobnie również szybko zmarło. Franciszek i Ludwika Majchrowiczowie pozostali zatem bezdzietni.

Po śmierci męża Ludwika Majchrowiczowa przelała uczucia macierzyńskie na innego wnuka siostry męża - WŁADYSŁAWA ONITSCHA, syna Wiktorii Delfiny Jaworskiej i Wincentego Onitscha, wnuka Józefa Jaworskiego i Józefy Majchrowiczównej, siostry męża Ludwiki, mojego prapradziadka. Była jego matką chrzestną, również jego najstarszej córki MARII ONITSCHÓWNEJ, nata sub Numero domus 1 w Jeżowie w roku 1866, mojej prababki, która w Jeżowie nie tylko spędziła dzieciństwo, ale potem często do niego powracała. Jej córka, JANINA SCHARFFÓWNA, moja babka, swoje dzieciństwo spędziła również w Jeżowie, u ukochanego dziadka Władysława.
Więcej o rodzinie ONITSCHÓW w dziale Biogramy [ zobacz ONITSCHOWIE ].

Ludwika Majchrowiczowa zmarła 6 lutego 1891 i zapisała w testamencie Jeżów, Moroń, Wilczyska z przyległościami dla kościoła w Wilczyskach (...) dożywotnio Władysławowi Onitschowi. W testamencie są również inne zapisy na rzecz m. in. Zofii z Jaworskich Zarzyckiej, Kazimierza Majchrowicza, pp. Steinhoffów, Marii Onitsch (chrzestnicy) 500 zł, służącej będącej przy łożu śmierci 100 zł, itd. W księdze inwentarza parafii zapisano również, że dożywotnik Władysław Onitsch spłacił, by utrzymać się przy majątku (podane kwoty w złotych i koronach), pozostał zatem prawowitym właścicielem majątku. WŁADYSŁAW ONITSCH wraz z żoną WALERIĄ JAXA ROŻNÓWNĄ, z rodu Rożnów, właścicieli Jeżowa z wieku XVI, nie utrzymali się jednak długo przy majątku. W wyniku procesu sądowego, bliżej mi nie znanego, dwór jeżowski przechodzi na własność Kazimierza Ramułta, prawnika z pobliskiego Grybowa. Władysław Onitsch umiera w roku 1900 w Tarnowie, w Ugodzie familijnej zapadłej co do podziału majątkiem pozostałem po ś.p. Władysławie Onitschu, spisanej przez wdowę, córki i zięciów, wymieniony jest cały majątek, między innymi dwór w Tarnowie przy ulicy Krakowskiej, zwany Onitschówką, obecnie siedziba Oddziału Etnograficznego Muzeum Okręgowego w Tarnowie, lecz ani słowa o Jeżowie.

Franciszek i Ludwika Majchrowiczowie zostali pochowani w jednej z dwóch kaplic przy kościele parafialnym w Wilczyskach. Starsza kaplica, z XVIII wieku, powstała jeszcze w czasach Jaworskich. Nowszą i większą wybudowała w połowie XIX wieku Ludwika Majchrowiczowa. Zabytkowa XVIII wieczna kaplica z prochami Franciszka i Ludwiki została zburzona samowolnie przez obecnego proboszcza przed około 15 laty. Ten sam los spotkał (również wpisany do rejestru zabytków) mur wokół kościoła, zastąpiony pseudokamiennym ogrodzeniem. O tempora, o mores! Niszczenie zabytków jest bezkarne?

Około roku 1900, wraz ze śmiercią mojego prapradziada WŁADYSŁAWA ONITSCHA kończą się rodzinne związki z dworem Jeżowskim.

Tablica pokrewieństwa ROŻNÓW-JAWORSKICH-MAJCHROWICZÓW-KURDWANOWSKICH
(w tabeli wyróżniono właścicieli i mieszkających w dworze w Jeżowie przodków i krewnych)

               ...                                                   ...
                |                                                     |
         -------------                                       -------------------
         Albert Rożen                                        Szymon Kurdwanowski
         x N. Walewska                                       x Anna z Kuczkowa
                |                                                     |
-------------------------                                ---------------------------
Zygmunt        Albrycht                                  Jan            Antoni
Rożen          Rożen                                     Kurdwanowski   Kurdwanowski
x N.           x N.                                      x Marianna     x Maria
Szafrańcówna   Baranowska      ...                       Otfinowska     Romerówna
    |                           |                              |             |
---------            ----------------------------        ------------   ------------
Stanisław            Stanisław    Józef                  Eljasz         Jadwiga
Rożen                Jaworski     Jaworski               Kurdwanowski   Kurdwanowska
x Anna               x Teresa     x (1) Pelagia          x Eleonora     Róża
Chełmska             Grabkowska   Minocka                Dobrzańska     Kurdwanowska
    |                    |        x (2) Marcyanna              |
    |                    |        Stadnicka                    |
------------         -----------                            ------------
Eleazar              Bogusław                               Jakub
Jaxa Rożen           Jaworski                               Kurdwanowski
x Elżbieta           x Helena                               x Elżbieta
Gręboszewska         Leszczyńska                            Delechowska
    |                    |                                     |
----------           ----------        ------------         ------------
Mikołaj              Wojciech          Kazimierz            Anna
Jaxa Rożen           Jaworski          Majchrowicz          Kurdwanowska
    |                x Justyna         x Urszula N.         x Franciszek
    |                Pleszeńska             |               Nawrowski
    |                    |                  |                  |
-----------------    --------   -------------------------   ---------
Antoni Jaxa Rożen       Józef   Józefa         Franciszek   Ludwika
x Tekla Cieńska      Jaworski x Majchrowicz   Majchrowicz x Nawrowska
    |                         |                           |
-----------          -----------------------------    -----------
Bolesław             Wiktoria             Józef       Aleksander
Jaxa Rożen           Jaworska             Jaworski    Majchrowicz
x Katarzyna          x Wincenty           x Zofia
Grabczyńska          Onitsch              Zarzycka
    |                    |                   |
------------------   -----------------    -------------------
Waleria Jaxa Rożen x Władysław Onitsch    Franciszek Jaworski
                   |                      (Majchrowicz)
       ----------------------------
       Maria Onitschówna
       x Stanisław Tadeusz Scharff
                   |
       ---------------------
       Janina Scharffówna
       x Roman Gryglaszewski
                   |
       -----------------------
       Jerzy Gryglaszewski
       x Elżbieta Półtorakówna
                   |
       -------------------
       Piotr Gryglaszewski

O kojenym właścicielu Jeżowa, Kazimierzu Ramułcie, oraz dalszych losach dworu nie wiem wiele. W Skorowidzu dóbr tabularnych w Galicji ... w roku 1903 zapisany jest dr Kazimierz Ramułt z żoną Bronisławą. Majątek obejmował wtedy niecałe 194 ha, a więc był znacznie mniejszy niż za czasów Ludwiki Majchrowiczowej. Nie wiem rownież w jaki sposób Ramułtowie stali się właścicielami Jeżowa i czy prawdą jest, że dr Ramułt, prawnik, podważył testament ciotki Majchrowiczowej i tak pokierował procesem, że Jeżów stał się jego własnością. Swoje prawo do Jeżowa argumentował ponoć faktem wcześniejszego, wielowiekowego posiadania tego majątku przez rodzinę Ramułtów. Faktem natomiast jest, że Ramułtowie próbowali później fałszować historię dworu i wywodzić swoje prawo własności od XVI wieku. Józef Krzepela w Księdze rozsiedlenia rodów ziemiańskich w dobie jagiellońskiej podaje, że Ramułtowie: Zygmunt (1508 rok) oraz Hieronim (1577 rok) byli właścicielami Jeżowa należącego do parafii Białaczów w powiecie opoczyńskim (końskim), w obecnym województwie świętokrzyskim, a więc ... zupełnie innego Jeżowa. Krótki opis dworu w Jeżowie za czasów Ramułtów znajduje się Zbiorach Polskich Edwarda Chwalewika z roku 1926: Jeżów, pow. grybowski, woj. krakowskie. Ramułt K., dr. Zamek z r. 1543 z przepysznie zachowanemi szpalerami z XVI w., oraz kamiennemi oddrzwiami i rzeźbionymi kominkami. Meble i urządzenie wewnętrzne również stare. Całe to muzeum pamiątek przeszłości, utrzymane z pietyzmem przez właściciela, zniszczyły wojska austrjackie w czasie ostatniej wojny. Ramułt próbował samodzielnie dokonać restauracji i upiększenia dworu, zresztą dość nieudolnie, ozdabiając jedną z sal stiukami, zaś na baszcie umieścił herby własny i żony. W roku 1944, tuż przed zbliżającym się frontem na terenie dworu Niemcy założyli obóz pracy przymusowej, podobnie jak w zabudowaniach dworskich w Bobowej i Siedliskach.


Dwór w Jeżowie - widok współczesny (fot. Bogdan Belcer)

Jeżów XX w.

***

Nie zachowało się wiele zdjęć z XIX wiecznego Jeżowa. Poniższe fotografie pochodzą z roku około 1895. Widać na nich m. in. nieistniejącą dzisiaj modrzewiową przybudówkę, wzniesioną przez Majchrowiczów. Trójka dzieci na jednym ze zdjęć to: Helena Onitschówna - bratanica Władysława Onitscha, Janina Scharffówna - wnuczka Władysława i Jan Zieliński na kucyku - wnuk Władysława, syn młodszej córki Józefy (dziękuje Pani Agnieszce Muszyńskiej i Panu Tymoteuszowi Chliszczowi za udostęp- nienie tych zdjęć).

Jeżów XIX w.Jeżów XIX w.Jeżów XIX w.Jeżów XIX w.

Jeżów XIX w.


Dwór w Jeżowie zawsze przyciągał artystów - świadczą o tym częściowo zachowane piękne freski z XVII i XVIII wieku; przyjeżdżali tu Stanisław Wyspiański (lipiec/sierpień 1889), Artur Grottger (sierpeń 1866), Władysław Łuszczkiewicz. W przypadku Grottgera powodem była również kobieta - Wanda Monné - jego wielka miłość. Sierpień 1866 roku spędza Artur wraz z narzeczoną w Grybowie, odwiedza wówczas Jeżów i pozostawia kilka szkiców datowanych "19/8 Jerzów 66". Pobyt Artura Grottgera, jak i Stanisława Wyspiańskiego przypada na czasy, w których właścicielami dworu w Jeżowie byli Majchrowiczowie i Onitschowie.

Jeżów - Grottger


Fragment renesansowej polichromii z Sali Zamkowej dworu jeżowskiego na rysunku Stanisława Wyspiańskiego (1889), fotografii archiwalnej (ok. 1900) i współczesnej (2009). Widoczne znaczne zniszczenie upływem czasu (zatarcie szczegółów polichromii), lecz przede wszystkim przez wykucie przez Kazimierza Ramułtam już w XX wieku tak zwanego biforium.

Jeżów - polichromia

Jeżów - polichromia

Jeżów - polichromia


***

Fotografia przedstawiająca Ludwikę Majchrowiczową. Jedyna zachowana podobizna ciotki Ludwiki. Nie wiadomo czy wykonana w Jeżowie, czy też w atelier fotografa. Wykonana przed 1890 rokiem. Po prawej: Ostatni z rodziny właściciel dworu jeżowskiego Władysław Onitsch (portert olejny, sygnatura nieczytelna).

Ludwika Majchrowiczowa   Władysław Onitsch


Jedyna zachowana fotografia z wnętrza dworu przedstawia Władysława Onitscha (po lewej) z bratem Zygmuntem (po prawej); poniżej podpis z rewersu fotografii. Na ściane, zachowany do dziś, portert Marii Onitschównej pędzla Stanisława Janowskiego.

Władysław Onitsch


Przed dworem w Jeżowie ok. 1890 roku. Od lewej stoją: Stanisław Janowski, N. N., Stanisław Tadeusz Scharff, Władysław Onitsch, Zygmunt Bolesław Zieliński, siedzą: Bronisława (Rychter-)Janowska, Malwina z Borzęckich Janowska, Waleria z Jaxa-Rożnów Onitschowa, Józefa z Onitschów Zielińska, N. N., Maria Ludwika z Onitschów Scharffowa, N. N.

Przed dworem (1890)


Do Jeżowa przyjeżdzali m. in. Bronisława Rychter-Janowska, jeszcze jako panna Janowska, znana malarka polskich dworów, oraz jej brat Stanisław Janowski. Janowscy byli blisko spokrewnieni z Walerią Onitschową. Ich babka, Hortensja z Jaxa-Rożnów Borzęcka, była siostrą ojca Walerii, Bolesława Jaxa-Rożna. Ich odwiedziny u bliskiej ciotki były częste. Bronisława mieszkała jakiś czas u swojej matki w Starym Sączu, prowadziła tam szkółkę rysunku, była też przez kilka lat nauczycielką w wiejskiej szkole w leżącej nieopodal Siołkowej. Jej starszy brat Stanisław, znakomity pejzażysta i portrecista, o wiele bardziej uzdolniony od swojej siostry, choć dziś mniej popularny, był drugim mężem Gabrieli Zapolskiej. Historia klosza lampy naftowej - pokrytego witrażowym malowidłem przez Stanisława Janowskiego w ostatnią wigilię we dworze Jeżowskim - opisana została w Gazecie Gorlickiej, dodatku lokalnym do Gazety Krakowskiej. Zapraszam do lektury [ OSTATNIEJ WIGILII W JEŻOWIE ]. Nie znane mi są żadne obrazy, rysunki, czy szkice wykonane w Jeżowie przez Bronisławę, czy Stanisława Janowskich. Sądzę, że jednak malowali i rysowali podczas pobytów w Jeżowie. Pozostały tylko trzy fotografie. Pożółkłe i niewyraźne. Pierwsza, wykonana przez Stanisława Janowskiego około 1890 roku, przedstawia prawdopodobnie dożynki w Jeżowie, na fotografii można odnaleźć Władysława Onitscha i jego córkę Marię Scharffową. Na kolejnych dwóch fotografiach, wykonanych przez Bronisławę Rychter-Janowską, również około 1890 roku: moja babka, Janina Scharffówna, oraz zdjęcie na balkonie przybudówki.
Więcej o rodzinie JANOWSKICH w dziale Biogramy [ zobacz JANOWSCY ].

Jeżów XIX w.

Jeżów XIX w.


Kościół parafialny w Wilczyskach około 1985 roku. Po prawej wśród drzew widoczna jest kaplica grobowa Majchrowiczów, zburzona kilka lat później.

Wilczyska


Reprodukcja starej karty pocztowej z kościołem w Wilczyskach z dzwonnicą i fragmentem dużej kaplicy. Prawopodobnie lata 20. lub 30. XX wieku.

Wilczyska


Ostatni rysunek przedstawia również kościół parafialny w Wilczyskach około 1865 roku z kaplicami ufundowanymi przez Ludwikę Majchrowiczową. Z lewej kaplica grobowa Majchrowiczów, dziś już nieistniejąca, w głębi duża kaplica, zmieniona przez Ramułtów na kaplicę grobową.


Wilczyska


***

Była to podróż do miejsc, z ktorych wywodzi się przeszłość, a nie oczekuje się już w nich przyszłości; cieszy fakt, że służą one teraz innym. Obecnym gospodarzem dworu jeżowskiego jest Zespół Szkół Plastycznych w Tarnowie. W murach dworu jeżowskiego młodzież doskonali swój talent, poznaje historię regionu, bawi się i dba o zachowanie tego pięknego domu, a duchy jego dawnych mieszkańców sprzyjają obecnym gospodarzom. Sam o to je prosiłem ...

***

Współczesne zdjęcia Jeżowa:

   wykonane przez autora w sierpniu 2002 roku [ Fotografie 1 ]
   uzyskane dzięki uprzejmości pp. Muszyńskich z Lublina [ Fotografie 2 ]
   oraz mistrza obiektywu Jana Zycha wykonane w maju 2003 roku [ Fotografie 3 ]

Recenzje, omównienia i wzmianki o monografii Dwór w Jeżowie w [ prasie ] (wybór):

   Miesięcznik "Sądeczanin" nr 5(17)/2009
   Miesięcznik Towarzystwa Opieki nad Zabytkami "Spotkania z zabytkami" nr 9/2009
   "Ermitaż - Codziennik Towarzystwa Opieki nad Zabytkami" - notka informacyjna z 02.07.2009
   Tygodnik "Przekrój" nr 32/33 z 13.08.2009 - notka informacyjna
   Dwumiesięcznik "Nasza Politechnika" nr 2(80)/2010

Wykłady i prezentacje:

   Wykład w Muzeum Narodowym w Krakowie - Dom Matejki w ramach cyklu "Czwartki u Matejków"
   08.04.2010 18:00 [ "Dwór w Jeżowie w archiwum dawnych właścicieli" ]
   Wykład w Willi Decjusza w Krakowie w ramach "Spotkań z kulturą Renesansu - Szlak Renesansu w Małopolsce 2009"
   25.10.2009 12:30 [ "Dwór w Jeżowie i jego najciekawsze elementy wystroju" ]

***

Wykaz linków podstron do strony o Dworze w Jeżowie

[ Historia ▪ Encyklopedia Glogera ▪ Fotografie 1 | 2 | 3Ostatnia wigiliaDworskie opowieściRecenzjePrezentacje ]

Copyright © Piotr Gryglaszewski